خواندنی
سه شنبه29 اسفند 1402     Tuesday, March 19, 2024
1398/10/17
گروه :
سیاسی
کدخبر :
26977
7517
چاپ :

مراحل پنجگانه جنگ تحمیلی ( دفاع مقدس )

حکومت عراق ، در رویای به دست آوردن یک پیروزی برقآسا ، روز سی و یکم شهریور ماه 1359 خورشیدی ، با دوازده لشگر زرهی ، مکانیزه و پیاده ، همراه با تجهیزات فراوان ، ایران را مورد تجاوز نظامی قرار داد .7

الف ـ مرحله ی نخست نبرد

حکومت عراق ، در رویای به دست آوردن یک پیروزی برقآسا ، روز سی و یکم شهریور ماه 1359 خورشیدی ، با دوازده لشگر زرهی ، مکانیزه و پیاده ، همراه با تجهیزات فراوان ، ایران را مورد تجاوز نظامی قرار داد .7 
از آنجا که لشگر 92 زرهی اهواز ، یعنی نیرومندترین یگان رزمی کشور در منطقهی جنوب باختری به بهانهی کودتای نوژه از هم پاشیده بود ، حکومت عراق در راستای دستیابی هرچه سریعتر به پیروزی ، بخشی از نیروهای ذخیرهی خود را نیز ، به میدان نبرد فرستاد . 
در این نبرد ، حکومت عراق نیروهای خود را در سه جبههی به هم پیوسته (جنوبی ، مرکزی و شمالی) ، برای رسیدن به هدفهای زیر وارد عمل کرد :
نقشه شماره 2
1ـ جبههی جنوبی : وظیفهی نیروهای مستقر در این جبهه ، اشغال شهرهای خرمشهر و آبادان و در نتیجه تسلط کامل بر اروندرود بود .
2ـ جبههی مرکزی : در این جبهه ، طراحان نظامی ارتش عراق ، بیشترین نیرو را متمرکز کرده بودند . آنان در این جبهه ، دو هدف را در راستای هم دنبال میکردند :
        نخست ـ تصرف و تامین شهر دزفول
     دوم ـ اشغال شهر اهواز و در نتیجه رسیدن به هدف سقوط   خوزستان
3ـ جبههی شمالی : منظور از گشودن این جبهه ، اشغال بخشهایی از استان ایلام و کرمانشاهان و در نتیجه ایمن کردن محورهای احتمالی پاتک ارتش ایران به سوی قلب میانرودان و شهر بغداد بود .

ارتش عراق که از روش غافلگیری کامل سود جسته بود ، پس از عبور از مرز دولتی و رسیدن به دروازههای خرمشهر ، با مقاومت دلیرانهی مردم این شهر روبهرو شد . مردم خرمشهر با جنگافزارهای اندک و تجهیزات سبک و ناچیز ، به دفاع از شهر و میهن خود برخاستند . دوشادوش مردم ، تفنگداران یگان دریایی مستقر در خرمشهر و نیز افراد ژاندارمری و شهربانی ، بدون داشتن جنگافزارهای سنگین ، به مقابله با متجاوز شتافتند . 
خرمشهر ، برابر انبوه نیروهای زرهی و بمبارانهای پیاپی ارتش متجاوز عراق ، تا آخرین نفس و آخرین نفر مقاومت کرد . 
سرانجام پس از سی و پنج روز ایستادگی حماسهآفرین مردم خرمشهر ، ارتش عراق با تحمل تلفات و خسارتهای سنگین ، توانست روز چهارم آبان ماه 1359 ، بخش غربی شهر را تا کنارهی رودخانهی کارون تصرف کند . البته باید دانست که این پیروزی ، آخرین موفقیت نظامی ارتش عراق در خاک ایران بود .
بدینسان ، ارتش ایران با وجود تصفیهها، درهمریختگی سازمانی ، نفوذ نیروهای چپ به داخل آن و نیز غارت جنگافزارها در روزهای بیست و یکم و بیست و دوم بهمن ماه 1357 ، همراه با مصایب و دشواریهای بسیار دیگر ، توانست با همگامی مردم ایران و به ویژه مردم میهنپرست خوزستان ، تا میانههای آبان ماه 1359 ، جنگ را به حالت سکون درآورد . آفند سراسری ارتش عراق و رویای « قادسیه دوم»، تنها 45 روز پایید . در این میان ، ارتش عراق برای جلوگیری از گسیختگی و حفظ همآهنگی مواضع خود ، در برخی مناطق ناچار به عقبنشینی شد .

بدینگونه ، مرحلهی اول جنگ ، بیش از یک ماه و نیم به درازا نکشید و در میانههای آبان ماه 1359 ، ارتش عراق را زمینگیر شد . در این دوره ، ارتش عراق توانست شهرهای زیر را اشغال کند :
شلمچه ، خرمشهر ، هوزگان و بستان ، (واقع در استان خوزستان) ، موسیان ، دهلران ، مهران و سومار (واقع در استان ایلام) نفت شاه (نفتشهر) ، خسروی و قصرشیرین ، واقع در استان کرمانشاهان .
افزون بر آن ، کمابیش یک هزار و دویست آبادی نیز به تصرف ارتش عراق درآمد و ارتش مزبور در حد نهایی به عمق 90 کیلومتر (به خط مستقیم از مرز دولتی) ، در خاک ایران نفوذ کرد. در اثر این عملیات ، بخشهایی از جادههای اهواز ـ آبادان و آبادان ـ ماهشهر ، به اشغال ارتش عراق درآمد . در نتیجه شهر آبادان از راه خشکی در محاصرهی کامل ارتش عراق قرار گرفت ، به گونهای که ارتباط با این شهر ، تنها از راه دریا امکانپذیر بود . 


 

ب ـ مرحله ی دوم نبرد

چنان که اشاره شد ، در میانههای آبان ماه 1359 ، ایرانیان توانستند آفند همه جانبهی ارتش عراق را مهار کرده و جنگ را به حالت سکون درآورند . از این تاریخ تا آغاز اولین آفند ارتش ایران در پنجم مهر ماه 1360 که برای درهم کوبیدن محاصرهی شهر آبادان به مورد اجرا درآمد ، میتوان به عنوان مرحلهی دوم جنگ نام برد :
ویژگی آشکار این مرحله از جنگ ، نبرد توپخانههاست . در این دوره که ارتش عراق از پیشروی بازمانده بود ، شهرها ، مراکز صنعتی ، اقتصادی و نیز روستاهایی که در تیررس توپخانه دوربرد و موشکهای زمین به زمین قرار داشت ، زیر آتش پیاپی قرار داد .
هنوز یک ماه و نیم از آغاز آفند همه جانبهی ارتش عراق نگذشته بود که این ارتش با توقف برابر دروازههای آبادان و اهواز ، ناکام ماندن در تصرف یا تأمین شهر دزفول ، همراه با  برتری ایران در هوا و دریا و همچنین خسارت و تلفات سنگینی که در همین زمان کوتاه متحمل شده بود ، از موضع آفند به لاک پدآفند فرو رفت . ارتش مزبور ، در حاشیهی شهر آبادان که انتظار میرفت پس از فصل زمستان و خشک شدن زمین ، دست به یک آفند همه جانبه بزند ، موضع پدآفندی برگزید .   

پ ـ مرحله ی سوم نبرد

یکم ـ درهم شکستن محاصرهی آبادان (عملیات ثامنالائمه) 


بامداد روز پنجم مهرماه 1360 ، یعنی یک سال و شش روز پس از آغاز آفند ارتش عراق ، اولین عملیات آفندی ارتش ایران برای درهم شکستن محاصرهی شهر آبادان ، با موفقیت تمام به مورد اجرا درآمد . 

 

دوم ـ آزادسازی شهر بستان (عملیات طریقالقدس) 

ارتش عراق با اشغال بخش بزرگی از شهرستان دشت میشان و به ویژه در دست داشتن شهرِ بستان ، جبهههای شمالی ، مرکزی و جنوبی خود را از داخل خاک ایران به هم پیوند داده بود . در حالی که این امر از داخل خاک عراق با وجود مرداب هویزه و نبودن راههای ارتباطی در موازات مرز دولتی ، امکانپذیر نبود . 
ارتش عراق با در دست داشتن شهر بستان و مناطق اطراف آن و در نتیجه تسلط بر محور عماره ـ بستان ، از راه تدارکاتی نزدیک و مطمئنی نیز برخوردار بود . این محور ، به ویژه برای تدارکات جناح جنوبی جبههی مرکزی که در حقیقت ستون فقرات ارتش مزبور را تشکیل میداد ، دارای اهمیت حیاتی بود .
نقشه شماره 4

سوم ـ آزادسازی گلوگاه خوستان (عملیات فتحالمبین) 

با وجود تحمل این شکست ، سپاه چهارم ارتش عراق با تسلط بر نواحی شوش ، گلوگاه خوزستان را هنوز در دست داشت . افزون بر آن ، سپاه مزبور با دریافت جنگافزارهای بیشتر و تقویت بایگانهای رزمی دیگر ، بیش از پیش نیرومند مینمود . 
با توجه به این که حکومت عراق بیشترین توان رزمی خود را در این جبهه متمرکز کرده بود، سرنوشت جنگ در گرو درهم کوبیدن این نیروی عظیم قرار داشت . ( نقشه شماره 5 )  

نقشه شماره 5


چهارم ـ بیرون راندن ارتش عراق از خاک ایران (عملیات بیتالمقدس) 
به دنبال این پیروزی ، نوبت جناح جنوبی سپاه چهارم فرا رسیده بود . این جناح ، پیشتر در محور سوسنگرد ـ اهواز ، دو پاره شده و پارهی شمالی آن در عملیات آزاد سازی شهر بستان (طریقالقدس) نابود گردیده بود . باقیماندهی سپاه چهارم عراق ، هنوز منطقهای به وسعت کمابیش 5400 کیلومتر مربع را در اختیار داشت . 
این منطقه از شمال به کرخهی کور و شهرهای هوزگان (هویزه) ، از باختر به باتلاق هوزگان (هویزه) و از جنوب به اروندرود و شهر خرمشهر ، محدود میشد . ارتش عراق به دلیل استقرار دراز مدت در این منطقه ، مواضع پدآفندی زیادی به وجود آورده بود . افزون بر آن ، این مواضع را با رودخانههای کرخهی کور و کارون نیز همآهنگ کرده بود . 
 
با وجود خطوط پدآفندی مناسب و همآهنگی کامل با رودخانهی کرخهی کور و کارون ، جناح جنوبی سپاه چهارم عراق ، از نظر امکان تحرک در وضع بسیار بدی قرار داشت . باتلاق هوزگان (هویزه) و مناطق مردابی به هم پیوستهی آن در قلمرو حکومت عراق ، امکان عقبنشینی این نیرو را به داخل خاک عراق غیرممکن میساخت . برای عقبنشینی و فرار ، تنها یک راه دراز ، در مسیر محور خرمشهر ـ شلمچه ـ بصره ، وجود داشت . 
ارتش عراق ، پس از تحمل شکستهای پیاپی ، جناح جنوبی سپاه چهارم را به شدت تقویت کرده بود . یگانهایی که در اثر عملیات پیشین ارتش ایران ، در هم شکسته بودند ، پس از بازسازی ، دوباره به منطقه اعزام گردیدند . با آغاز عملیات ، یگانهای دیگری نیز به یاری این جناح گسیل شدند . افزون بر آن ، این نیرو از پشتیبانی مدام هوایی در درازای نبرد نیز برخوردار بود .
برای رویارویی با این نیروی قابل ملاحظه و بیرون راندن باقی مانده ارتش عراق از خاک کشور ، ستاد ارتش ایران ، عملیات بیتالمقدس را در سه مرحله به مورد اجرا درآورد . 
طراحان ستاد ارتش ایران ، با توجه به انبوه نیروی دشمن ، گستردگی جبهه و پهنهی زیاد منطقهی علمیات ، از درگیری در یک جبهه متمرکز پرهیز کرده و در نتیجه به ارتش عراق اجازه ندادند تا از امکان تمرکز نیرو ، بهرهمند شود .
نقشه شماره5
عملیات غرب رودخانهی کارون
این عملیات روز اول اردیبهشت ماه 1361 از سوی ارتش ایران در غرب رودخانهی کارون به مورد اجرا گذارده شد . در این عملیات چندین گردان از نیروهای مردمی و سپاه پاسداران نیز در میدان نبرد ، حضور داشتند . در این مرحله ، نیروهای ایران پس از گذر از رودخانهی کارون ، جادهی اهواز ـ خرمشهر را در اختیار گرفت . ارتش عراق با وجود پاتکهای سخت ، موفق به دستیابی دوباره به این جاده نشد .





عملیات فکه 
مرحلهی دوم این عملیات ، پانزده روز پس از مرحلهی اول ، یعنی در روز شانزدهم اردیبهشت ماه 1361 در منطقه « فکه» به اجرا درآمد . در نتیجهی این عملیات ، فشار بر روی نیروهای عراقی مستقر در منطقه افزایش یافت . هم زمان با عملیات فکه ، بخشی از نیروهایی که در مرحلهی اول عملیات از رودخانهی کارون گذر کرده بودند ، به سوی مرز دولتی به حرکت درآمده و تا پایان روز هفدهم اردیبهشت ماه ، در نوار مرزی مستقر شدند .

عملیات آزادسازی خرمشهر
مرحلهی سوم عملیات ، روز نوزدهم اردیبهشت ماه 1361 به منظور درهم کوبیدن بقایای نیروهای جبههی مرکزی و همچنین نیروهای جبههی جنوبی ارتش عراق و در نتیجه آزادسازی خرمشهر به مورد اجرا درآمد . در شب همان روز ، مواضع دفاعی ارتش عراق در شمال و باختر شهر خرمشهر به تصرف نیروهای ایران درآمد و خرمشهر در کمتر از سه روز ، آزاد شد . 
در این نبرد ، هفت هزار نفر از نیروهای عراق کشته و بیش از 15 هزار تن اسیر شدند . فرماندهی جبههی جنوبی عراق نیز در میان انبوه کشتهشدگان بود . بقایای نیروهای عراقی ، با به جا گذاردن مقادیر زیادی جنگافزار و مهمات از میدان جنگ گریختند . (نقشه شماره 6)

نقشه شماره 6
بدینسان ، ارتش ایران موفق شد که پس از گذشت کمتر از 19 ماه از آغاز آفند گستردهی عراق و اشغال بخشهای بزرگی از کشور ، نیروهای اشغالگر را از خاک ایران براند . از این مرحله به بعد ، مرحلهی چهارم جنگ (مرحله پدآفند برون مرزی) آغاز شد ... 

دیدگاه کاربران

مخاطبان گرامی، برای انتشار نظرات لطفا نکات زیر را رعایت فرمایید :

  1. نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  2. نظرات حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های اسلامی منتشر نمی‌شود.
  3. نظرات پس از ویرایش ارسال می‌شود.
دیدگاه شما ثبت شد
مطالب پیشنهادی
خواندنی

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به ماهنامه خواندنی می باشد.